حرارت فلسفه...فیزیک

به دنبال جهان‌های موازی

نوشته‌ی سعید گراوندی (زاحل)

انتشارات آب‌خست 1396

 انواع جهان‌های موازی:

در نظریه‌ی جهان‌های موازی اِورت، ممکن بود نسخه‌های دیگری از ما با اهداف و آرمان‌های متفاوت در جهانی دیگر موجود باشد. با این حال در نظریه‌ی جهان های موازی تورمی ممکن بود نسخه‌های دیگری از خودِ جهان‌مان در جایی دیگر موجود باشد. هم‌چنین ممکن بود این جهان‌های تورمی همسایه، به هیچ‌وجه به تکامل نرسد و به نوعی پس از انبساط، سریع دچار فروپاشی شود و هیچ‌گاه حیات در آن شکل نگیرد. هر کدام از مدل‌های جهان‌های موازی برای رفع ابهام‌های مختلف حاصله از نظریه‌های موجود، معرفی شدند.

   دانشمندان پیوسته جهت یافتن ارتباط بین انواع مدل‌های جهان‌های موازی در تلاش‌اند. آن‌ها به دنبال مدلی هستند که در حین سادگی، مدل‌های دیگر را در خود بگنجاند. هرچند که چنین مطالعاتی هنوز در مراحل مقدماتی خود هستند. با این وجود، در جشن تولد نود سالگی ویلر در سال 2002، قدم‌های پیشگامانه‌ای برداشته شد. در آن جشن تولد، مکس تگمارک طرحی طبقه‌بندی شده برای گروه‌بندی جهان‌های موازی در دسته‌های مختلف عرضه کرد. این گروه‌بندی در چهار رَده فهرست شدند. 

جهان‌های موازی رده‌ی 1 (ناکجاآباد):

ایده‌ی جهان‌های موازی رده‌ی 1 بر این فرض بنا شده است که عالم وسعتی (تقریباً) بی‌انتها دارد. با این وجود می‌دانیم که افق دید ما به حباب (حجم) هابل محدود شده است؛ چیزی حدود 14 میلیارد سال نوری. حباب هابل بیان‌گر عالم قابل رؤیت ماست. اگر فرض بر بی‌انتها بودن عالم را بپذیریم، بسادگی می‌توان قبول کرد که هر پیکربندی ممکن از ذرات در حباب هابل، چندین‌بار اتفاق می‌افتد. به عبارتی طبق قوانین احتمال، بدون شک جایی در «ناکجاآباد» که نمی‌دانیم کجاست، سیارات دیگری درست شبیه زمین وجود دارد. در واقع یک عالم بی‌انتها، بی‌نهایت سیاره دارد و شاید به تعداد محدودی حیات هم وجود باشد. اولین فوتون‌های کیهان، چیزی حدود 300000 هزار سال پس از مه‌بانگ تشکیل شدند و از آن هنگام تا به امروز را حدود 14 میلیارد سال نوری را طی کرده‌اند؛ این حرکت فوتون‌های باستانی، مرز دریافت اطلاعات ما می‌باشد که به حباب هابل موسوم است. در واقع هر‌آن‌چه خارج از حباب - یعنی خارج از ورای افق دید ما- قرار دارد، در رده‌ی اول جهان‌های موازی قرار می‌گیرد. اگر این «ناکجاآباد» وجود داشته باشد، رسیدن به آن تقریباً غیرممکن می‌نمود؛ زیراکه واقعاً نمی‌دانستیم کجا می‌شود این «ناکجاآباد» را پیدا کرد.

 جهان‌های موازی رده‌ی 2 (بَس‌ناکجاآباد) :

جهان های موازی رده‌ی 2 بر پایه‌ی ایده‌ی تورم ابدی که پیش‌تر توضیح دادیم بنا شده است. این طرح مجموعه‌ای از جهان‌های موازی در حال تکامل را به نمایش می‌گذارد. یا همان‌گونه که گفتیم؛ متشکل از حباب‌های ناشی از تورم ابدی می‌باشد. جهان‌های موازی رده‌ی2، بر خلاف رده‌ی 1 ویژگی‌های بنیادین متفاوتی دارند. یعنی چندان هم شبیه به جهان ما نیست، امّا قوانین حاکم بر آن‌ها در سطح بسیار بنیادین، دقیقاً همانند جهان ماست. جهان های موازی رده‌ی 2 نیز همانند رده‌ی 1، کاملا‍ً غیرقابل دسترس است. در این رده، بی‌شمار ناکجاآباد وجود دارد و بازهم نمی‌دانیم کجا به دنبال ناکجاآبادها باشیم. ناگفته نماند که تعدادی از ناکجاآباد‌ها نیز وجود دارد که هنوز در موقعیت جنینی خود به سر می‌برند به عبارتی هنوز رشد نکرده اند. در این رده از جهان‌های موازی، جهان‌هایی در هرلحظه در حال خلق شدن‌اند و شاید هم جهان‌هایی باشد که عمرشان به پایان رسیده باشد.

جهان‌های موازی رده‌‌ی 3 (هیچ‌کجاآباد) :

رده‌ی سوم جهان‌های موازی، حاصل تعبیر چندجهانی MWI از مکانیک کوانتومی است. چنان چه پیش‌تر گفتیم؛ اِورت برای توضیح معادله‌ی شرودینگر، تعبیرچندجهانی را مطرح کرد. تابع‌موج شرودینگر، تغییر یک سیستم کوانتومی در طول زمان را بیان می‌کند؛ در فضایی انتزاعی با بی‌نهایت بُعد، موسوم به فضای هیلبرتی. اِورت فرض نمود، هر بُعدی که تابع‌موج به صورت ریاضی پیش‌بینی می‌کند بایستی در واقعیت نمود داشته باشد. دسترسی به این رده می‌تواند هم ممکن باشد و هم غیرممکن. برای درک بهتر قضیه، کیسه‌ای را درنظر بگیرید که پُر است از تیله‌های شماره‌گذاری شده از یک تا هزار. احتمال آن چقدر است که با برداشتن اولین تیله در داخل کیسه، شماره‌‌ی‌یک را بیرون بیاورید. احتمالش خیلی کم است به نوعی یک‌به‌هزار است، به هرحال احتمالی دارد که می‌تواند به وقوع برسد. حال اگر با اولین انتخاب، به تصادف تیله‌ی شماره‌ی‌یک را بیرون آوردید، آیا می‌توانید با انتخاب دوم، تیله‌ی شماره‌ی‌دو را بیرون آورید و هم‌چنین با انتخاب سوم، تیله‌ی شماره‌ی‌سه و با انتخاب چهارم، تیله‌ی شماره‌ی چهار....در نهایت با انتخاب هزارم، تیله‌ی شماره‌ی هزار را بیرون بکشید. این رویداد غیرممکن نیست، امّا نادر است. احتمال بسیار بسیار کمی وجود دارد که شما بتوانید چنین کاری انجام دهید. ولی طبق قوانین ریاضیات غیرممکن نیست، شاید با اولین امتحان به الگوی مذکور دست یابید. دسترسی به جهان‌های موازی رده 3 نیز به همین منوال است؛ احتمال بسیاربسیاربسیار ناچیزی موجود است که شما ناگاه بدون هیچ دردسری ناپدید شده و در جهان‌موازی دیگر پدیدار شوید. و در آن‌جا ببینید، همسرتان با فرد دیگری غیر شما ازدواج کرده یا اصلاً شما را نمی‌شناسد.

 جهان‌های موازی رده‌ی 4 (هرکجاآباد) :

جهان‌های موازی رده‌ی4 ویژگی‌های بسیار عجیبی دارد. به عبارتی هر جهانی که بتواند از نظر ریاضی موجود باشد، موجود است. خلاصه آن‌که هر جهانی که فیزیک‌پیشگان بتوانند روی کاغذ پیاده کنند، بر طبق اصل دموکراسی ریاضی، وجود خارجی دارد؛ هر جهانی که ساختار ریاضی وجودش امکان‌پذیر باشد، از احتمال برابری برای موجود بودن در واقعیت برخوردار است. در این رده گونه‌ی بی‌پایانی از جهان‌ها با قوانین ریاضی متفاوت وجود دارد. به نوعی ممکن است برخی از کمیت‌ها و ثابت‌های بنیادین فیزیکی در آن‌ها کاملاً متفاوت با جهان ما باشد. رده‌ی چهارم جهان‌های موازی از دیگر رده‌ها بسیار عجیب‌تر است و قبول آن هم مقداری مشکل است، امّا به هر حال ایده‌ی شگفت‌انگیزی است. به عبارتی هر «کجا» که بتواند از نظر ریاضی «آباد» باشد، آباد می‌شود.

از کتاب «به دنبال جهان‌های موازی»

نوشته‌ی سعید گراوندی (زاحل)

انتشارات آب خست 1396